W jaki sposób można zarazić się grzybicą?

Dr n. med. Marcin Sadłocha

lek. Kacper Niziński

Grzybice powierzchowne, czyli grzybice skóry, włosów i paznokci, stanowią ważny, ciągle aktualny problem epidemiologiczny, terapeutyczny i społeczny. Ich liczba stale wzrasta. Ma to związek nie tylko ze wzrostem populacji, ale także z coraz lepszą diagnostyką.

Infekcje grzybicze – jak można się zarazić?

Grzybica to choroba zakaźna. Jej rozwojowi sprzyja ciepły, wilgotny klimat. Łatwo się nią zarazić szczególnie latem. Jedna osoba z grzybicą może być źródłem zakażenia całej rodziny. Grzybica roznosi się, ponieważ chory rozsiewa wokół siebie odpadające ze skóry mikroskopijne łuski. Zostają one na podłodze, w wykładzinie, dywanie, ukrywają się między włoskami ręczników. Chętnie gnieżdżą się w deskach, np. pomostów nad jeziorami, podestów w łódkach, basenach, pod prysznicami. Trwają tam w gotowości, czekając na okazję, aby się przenieść na skórę człowieka.

Jednak nie zawsze kontakt z zarodnikami grzybów przyczynia się do rozwoju choroby. Zdrowy organizm często potrafi sam zwalczyć infekcję grzybiczą. Wystarczy jednak nawet nieznaczne zachwianie równowagi organizmu, by wywołały one infekcję. Do zakażenia może dojść np. podczas noszenia pożyczonego obuwia. Ryzykiem jest nawet przymierzanie butów w sklepie, zamieszkiwanie dużych skupisk ludzi (hotele, schroniska), korzystanie ze wspólnych urządzeń sanitarnych (prysznic, ubikacja), wspólnych ręczników, grzebieni, usług fryzjera czy kosmetyczki, która źle zdezynfekowała narzędzia. Grzybicą można się zarazić także od zwierząt, czego przykładem jest grzybica owłosionej skóry głowy. Występuje ona najczęściej u dzieci, które zarażają się od chorego zwierzęcia (np. kota lub psa) lub innego dziecka. 

Grzybica stóp i paznokci

Grzybica stóp jest jedną z najczęściej występujących grzybic skóry. W przeprowadzonych ostatnio na terenie naszego kraju badaniach stwierdzono, że co trzecia osoba z rozpoznanym zakażeniem grzybiczym skóry i paznokci ma grzybicę stóp. Jest to druga co do częstości występowania (po grzybicy paznokci) postać infekcji grzybiczej. Grzybica paznokci stanowi około 50% wszystkich chorób paznokci. Uważa się, że w Polsce osoby chorujące na nią to ok. 10% wszystkich chorych zgłaszających się do poradni dermatologicznych. Częstość zachorowań zwiększa się wraz z wiekiem, co związane jest z wolniejszym wzrostem płytek paznokciowych oraz gorszym ukrwieniem kończyn w tej grupie. Przyczynami zakażeń grzybiczych, aż w 80% przypadków, są tzw. dermatofity (grzyby atakujące skórę, włosy i paznokcie).

Konieczna dezynfekcja

Aby terapia przeciwgrzybicza była skuteczna, należy pamiętać o przeprowadzeniu dezynfekcji obuwia, skarpet i rękawiczek, by zapobiec nadkażeniu. Jeśli nie zniszczymy źródła grzybów chorobotwórczych, nie pomoże trud podjęty zarówno przez pacjenta, jak i lekarza w trakcie leczenia. Obowiązkowo dezynfekcję trzeba przeprowadzić bezpośrednio po zakończeniu leczenia. Do dezynfekcji stosuje się 10% roztwór formaliny (używana jest zarówno do odkażania obuwia, jak i odzieży). Obuwie oraz odzież umieszcza się w worku foliowym wraz z nasączoną watą lub naczyniem wypełnionym formaliną. Po 24 godzinach należy wyjąć obuwie i przewietrzyć, odzież zaś trzeba wyprać w temperaturze powyżej 60°C, następnie wysuszyć. Zamiast formaliny można użyć chinoksyzolu (do kupienia bez recepty). Jedną tabletkę należy rozpuścić w szklance wody i waciki nasączone roztworem włożyć do każdego buta. Po zakończonej kuracji należy także odkazić narzędzia do manikiuru, wyrzucić stare gąbki, pumeksy, szczotki do stóp. Używane w czasie choroby ręczniki i skarpetki trzeba zaś dobrze wygotować.

Grzybica pochwy

Grzybica pochwy to bardzo częste schorzenie, które dotyka kobiety w każdym wieku. Zakażenia pochwy i związane z nimi objawy są jedną z głównych przyczyn wizyt kobiet w gabinetach ginekologicznych. Szacuje się, że większość kobiet w wieku rozrodczym (15-49 lat) zachoruje przynajmniej raz w życiu na grzybicę, z czego co druga z nich będzie leczona z tego powodu częściej niż dwa razy w roku. Mimo że grzybicę leczy się stosunkowo łatwo, ma ona niestety tendencję do nawrotów.

Pochwa kobiety nie jest środowiskiem jałowym (oznacza to, że zasiedlana jest przez miliony bakterii, które wpływają na utrzymywanie odpowiedniego jej pH). W warunkach fizjologicznych znajdują się w niej bakterie z rodzaju Lactobacillus, czyli tzw. pałeczki kwasu mlekowego, które utrzymują właściwe pH pochwy i hamują rozwój szkodliwych patogenów. W chwili, gdy z różnych przyczyn ta równowaga zostanie zachwiana, może dojść do namnożenia szkodliwych bakterii lub grzybów w pochwie, co wiąże się z wystąpieniem objawów choroby. Według różnych badań nawet połowa zdrowych kobiet może być nosicielkami grzybów z rodzaju Candida, które w warunkach prawidłowych nie dają żadnych objawów.

Czynniki wywołujące grzybicę pochwy

Istnieje wiele czynników, które mogą doprowadzić do zaburzenia środowiska panującego w pochwie.

Należą do nich:

• ciąża,
• otyłość,
• antybiotykoterapia,
• zażywanie sterydów lub leków obniżających odporność (np. przez pacjentów po przeszczepach narządów),
• zażywanie tabletek antykoncepcyjnych,
• długotrwały stres,
• noszenie zbyt obcisłej bielizny,
• nieprawidłowa dieta (spożywanie dużej ilości cukrów lub tłuszczów),

Także osoby chore na cukrzycę posiadają zwiększone ryzyko zachorowania na grzybicę pochwy. Dlatego często nawracające kandydozy mogą być jednym z pierwszych objawów tej podstępnej choroby i stanowić powód dla przeprowadzenia diagnostyki w kierunku cukrzycy.

Na rozwój grzybicy może także wpłynąć zarówno brak, jak i nadmiar higieny. Zbyt częste podmywanie pochwy nieprzystosowanymi do tego celu środkami może spowodować zniszczenie naturalnej flory bakteryjnej i przyczynienie się do rozwoju kandydozy.

Z kolei zbyt rzadko zmieniane podpaski stanowią natomiast idealną pożywkę dla patogenów. Należy pamiętać, że grzyby bardzo dobrze rozwijają się w ciepłych i wilgotnych warunkach, a takie właśnie panują w pochwie.

Nie można zapominać, że grzybica jest także chorobą zakaźną. Można się nią zarazić poprzez używanie wspólnej bielizny lub przyborów do higieny intymnej wraz z osobą chorą. Grzybica należy także do tzw. grupy chorób przenoszonych drogą płciową (STD). Oznacza to, że zarażenie jest również możliwe przez kontakt płciowy, chociaż u mężczyzn przebieg choroby jest najczęściej bezobjawowy.

Stąd tak ważna jest zachowanie abstynencji seksualnej w trakcie leczenia. Już pierwsze symptomy choroby powinny zmusić do całkowitego zrezygnowania z seksu do czasu wyleczenia. Nawet ustąpienie objawów grzybicy nie świadczy o tym, że osoba chora nie zakaża. Z rozpoczęciem współżycia należy poczekać aż do końca kuracji.

Profilaktyka zakażeń grzybiczych

Profilaktyka zakażeń grzybiczych jest wieloraka. Przede wszystkim należy zniwelować czynniki ryzyka związane z podatnością na infekcję grzybiczą, m.in. u pacjentów z łuszczycą stosować skuteczną terapię leczniczą, leczyć cukrzycę oraz przewlekłą chorobę niedokrwienną kończyn.

Istotna jest eliminacja potencjalnego źródła infekcji poprzez równoległe leczenie grzybicy stóp oraz innych chorobowo zajętych miejsc skóry.

Nie wolno zapominać o dokładnym przebadaniu całej rodziny. Współdomownicy mogą stanowić źródło reinfekcji. Osobom z nadmierną potliwością stóp zaleca się profilaktyczne stosowanie leczenia miejscowego, np. w postaci pudrów przeciwgrzybiczych. Należy również samemu kontrolować stan paznokci oraz stosować właściwą higienę. Konieczne jest dokładne wycieranie stóp, krótkie obcinanie paznokci oraz noszenie lekkiego, przewiewnego, odpowiednio dopasowanego obuwia, a także skarpet wykonanych z naturalnych włókien, np. bawełny.

Bardzo ważne w profilaktyce zakażeń grzybiczych jest ograniczenie kontaktu z czynnikiem chorobotwórczym. Należy unikać chodzenia boso w miejscach publicznych, np. w hotelach, przebieralniach, szatniach, u znajomych. Nie wolno zapominać o stosowaniu obuwia ochronnego, np. klapek podczas wizyt na basenie, w siłowni czy publicznych łazienkach i prysznicach.

Bibliografia

1. Bergler-Czop B., Lis-Święty A., Trzmiel D.: Klinika zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków w praktyce lekarza rodzinnego – problem ciągle aktualny. „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2011, t. 17, nr 4, s. 212-217.
2. Bręborowicz G.H.: Położnictwo i ginekologia. T. 2. Warszawa 2014.
3. Brzezińska-Wcisło L.: Choroby zawodowe wywołane przez grzyby. Charakterystyka ogólna i epidemiologiczna. Źródło dostępne on-line: http://ksiegarnia.poltax.waw.pl/pomoc/978-83-61415-00-8.pdf.
4. Kalinowska K., Hryncewicz-Gwóźdź A., Plomer-Niezgoda E.: Epidemiologia zakażeń grzybami dermatofitowymi w populacji dolnośląskiej w latach 2004-2008. „Mikologia lekarska” 2010.
5. Lopez J.E.: Candidiasis (vulvovaginal). „BMJ Clinical Evidence” 2015/03, pii: 0815.
6. Malinowska A., Nowicki R.: Grzybica paznokci – terapia musi być konsekwentna. „Dermatologia po dyplomie” 2014, t. 5, nr 6, s. 29-36.
7. Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące leczenia drożdżakowych zakażeń sromu i pochwy kobiet. „Ginekologia Polska” 2007, nr 78, s. 655-656.
8. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące etiopatogenezy i leczenia nawrotowej postaci drożdżakowego zapalenia pochwy i sromu. „Ginekologia Polska” 2011, nr 82, s. 869-873.
9. Szepietowski J., Franczak A.: Grzybica stóp. „Medycyna Rodzinna”, nr 3-4/2001, s. 173-176.