lek. Paulina Szczepanik-Kułak

Infekcje grzybicze – epidemiologia, podział

Infekcje grzybicze są szeroko rozpowszechnione. Szacuje się, że prawie miliard ludzi na całym świecie choruje na grzybice skóry, włosów lub paznokci ¹. Warto podkreślić, że w 2017 r. choroby grzybicze skóry były najczęściej występującą chorobą skóry na świecie i miały znaczny udział w całkowitej liczbie wskaźnika DALY, służącego do pomiaru obciążenia chorobami w badanej populacji ². Wskazuje to na konieczność podejmowania odpowiednio wczesnej diagnostyki i właściwego leczenia grzybic.
Za rozwój grzybic skórno-śluzówkowych odpowiadają grzyby chorobotwórcze. W praktyce klinicznej stosuje się podział grzybów na trzy grupy: dermatofity, wywołujące zakażenia naskórka, włosów i paznokci, grzyby drożdżopodobne, zajmujące najczęściej błony śluzowe i fałdy skórne, oraz grzyby pleśniowe, które mogą zajmować skórę i przydatki, jednak u osób zdrowych dzieje się to wyjątkowo rzadko ³.

Diagnostyka grzybic

a) Wywiad

Niewątpliwie istotnym, wstępnym elementem w diagnostyce grzybic jest wywiad z pacjentem. Należy pamiętać, że infekcje grzybicze mają charakter zakaźny i objawy chorobowe mogą dotyczyć członków rodziny lub osób z bezpośredniego kontaktu. Istnieje szereg sytuacji klinicznych, które predysponują do zachorowania, m. in. immunosupresja, cukrzyca, upośledzenie krążenia obwodowego, przewlekła antybiotykoterapia, terapia hormonalna, korzystanie z basenów, łaźni, uzdrowisk kąpielowych. Ponadto w przypadku grzybów zoofilnych, czyli odzwierzęcych, pacjent zgłasza kontakt ze zwierzęciem, u którego na skórze występowały zmiany chorobowe. Niekiedy zakażenie może wynikać z ekspozycji zawodowej, szczególnie u weterynarzy lub rolników ⁴.

b) Obraz kliniczny

W kolejnym etapie należy dokładnie zbadać okolicę zmienioną chorobowo, gdyż najczęściej charakterystyczny obraz kliniczny sugeruje rozpoznanie infekcji grzybiczej. Wskazane jest zapytanie pacjenta o towarzyszące dolegliwości, takie jak świąd, który może towarzyszyć wykwitom zapalnym ⁵.

c) Lampa Wooda

Szczególnie przydatnym, dodatkowym narzędziem diagnostycznym w przypadku grzybic jest lampa Wooda, emitująca długofalowe światło ultrafioletowe, której działanie oparte jest na zjawisku fluorescencji. Korzystanie z niej jest proste, bezpieczne i pozwala na szybkie, wstępne postawienie rozpoznania. Należy jedynie pamiętać o odpowiednich warunkach obserwacji fluorescencji – gabinet powinien być zaciemniony. Ponadto niekiedy pozostałości preparatów miejscowych na skórze lub produktów pielęgnacyjnych mogą dawać wyniki fałszywie dodatnie. Wśród dermatofitów, typowy fluoryzujący rodzaj to Microsporum spp., odpowiadający m.in. za grzybicę drobnozarodnikową skóry owłosionej głowy. W przypadku infekcji tym typem grzybów obserwuje się jasną, żółtozieloną fluorescencję. Z kolei łupież pstry, wywołany przez Malassezia furfur, w lampie Wooda daje charakterystyczną, jasnożółtą fluorescencję. Istnieje odmiana grzybicy, tak zwana grzybica woszczynowa, związana z rozwojem łysienia bliznowaciejącego, dla której typowa jest szaro-zielona fluorescencja ^6,7.

d) Badanie mikologiczne

Podstawą rozpoznania grzybicy jest badanie mikologiczne. Nie należy rezygnować z przeprowadzenia tego typu diagnostyki, ponieważ grzybice często mogą manifestować się w sposób niecharakterystyczny. Jest to także element kluczowy dla ustalenia postępowania terapeutycznego.
Należy pamiętać o odpowiedniej technice pobrania materiału oraz o bezwzględnym zakazie rozpoczynania terapii przeciwgrzybiczej przed wykonaniem badania. Próbki do badania najczęściej zawierają zeskrobiny naskórka, fragmenty włosów lub płytki paznokciowej, wymaz z treści ropnej lub błon śluzowych. W kolejnym etapie pobrany materiał jest opracowywany, w zależności od jego typu. Z zeskrobin przygotowuje się preparat bezpośredni z wykorzystaniem roztworu wodorotlenku potasu i dimetylosulfotlenku, który następnie jest oglądany w mikroskopie świetlnym. Łodygi włosów, z uwagi na charakterystyczne rozmieszczenie zarodników (wewnątrz- lub zewnątrzwłosowe), obserwuje się pod mikroskopem. Wynik badania bezpośredniego ma charakter jakościowy – pozwala ocenić obecność lub brak grzybów.
Natomiast celem dokładnego różnicowania grzybów chorobotwórczych oraz określenia ich lekowrażliwości, przeprowadza się hodowlę pobranego materiału. Oczekiwanie na wynik może trwać nawet do 3-4 tygodni (dermatofitozy), co wynika z powolnego wzrostu na podłożach. Czułość hodowli różni się w zależności od pobranej próbki i może wynosić od 62% do 100%. Obecnie także podkreśla się możliwości wykorzystania nowoczesnych molekularnych technik diagnostycznych, w tym metody PCR ^8,9,10.

e) Badanie histopatologiczne

Kolejną, dodatkową metodą diagnostyki infekcji grzybiczych jest badanie histopatologiczne. Jest to metoda stosowana bardzo rzadko, w wyjątkowych przypadkach, kiedy wielokrotnie przeprowadzane badania mikologiczne dają wyniki ujemne, a rozpoznanie grzybicy wydaje się być uzasadnione. Wówczas po standardowym wykonaniu biopsji, pobrany wycinek wybarwia się z wykorzystaniem metody PAS, co pozwala na uwidocznienie zarodników i grzybni, ale nie na identyfikację gatunkową ^9,10.

Piśmiennictwo:

1. Bongomin F., Gago S., Oladele R.O., Denning D.W. Global and multi-national prevalence of fungal diseases-estimate precision. J Fungi. 2017;3(4):57.
2. Mehrmal S., Uppal P., Giesey R.L., Delost G.R. Identifying the prevalence and disability-adjusted life years of the most common dermatoses worldwide. J Am Acad Dermatol. 2020;82(1):258–259.
3. Trzmiel D., Lis-Święty A., Bergler-Czop B. Klinika zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków w praktyce lekarza rodzinnego – problem ciągle aktualny. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu. 2011;17(4):212-217.
4. Ely JW, Rosenfeld S, Seabury Stone M. Diagnosis and management of tinea infections. Am Fam Physician. 2014;90(10):702-710.
5. Guégan S, Lanternier F, Rouzaud C, Dupin N, Lortholary O. Fungal skin and soft tissue infections. Curr Opin Infect Dis. 2016;29(2):124-30.
6. Al Aboud DM, Gossman W. Wood’s Light. Dostępny w: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537193/
7. Ponka D. Wood lamp examination. Can Fam Physician. 2012; 58(9): 976.
8. Kanbe T. 2008. Molecular approaches in the diagnosis of dermatophytosis. Mycopathology 166:307–317
9. Guarner J., Brandt M. E. Histopathologic Diagnosis of Fungal Infections in the 21st Century. Clin Microbiol Rev. 2011 Apr; 24(2): 247–280.
10. Maleszka R, Adamski Z, Szepietowski J, Baran E. Treatment of superficial fungal infections – recommendations of experts of Mycological Section of Polish Dermatological Society. Dermatology Review/Przegląd Dermatologiczny. 2015;102(4):305-315. doi:10.5114/dr.2015.53418.