Informacje o grzybicy stóp, rąk i paznokci
lek. Kacper Niziński
Rozpowszechnienie infekcji grzybiczych
Grzybice to grupa chorób, wywołanych przez grzyby chorobotwórcze. Grzybica skóry i jej przydatków tzn. włosów i paznokci występuje w Polsce bardzo często i stanowi aktualny problem epidemiologiczny, terapeutyczny i społeczny.
Grzybica stóp jest jedną z najczęstszych form zakażenia grzybiczego skóry. W przeprowadzonych ostatnio na terenie naszego kraju badaniach epidemiologicznych stwierdzono, że co trzecia osoba z rozpoznanym zakażeniem grzybiczym skóry i paznokci ma grzybicę stóp. Jest to druga co do częstości występowania (po grzybicy paznokci) postać infekcji grzybiczej.
Często współistnieje z innymi formami zakażenia grzybiczego, w tym najczęściej z grzybicą paznokci stóp. Znacznie rzadziej grzybica stóp współistnieje z grzybicą dłoni (2,5%), do której dochodzi często w wyniku przeniesienia zakażenia ze stóp. Dlatego grzybica dłoni jest zwykle jednostronna i u osób praworęcznych dotyczy zwykle dłoni prawej.
Grzybica paznokci stanowi około 50% wszystkich chorób paznokci. Uważa się, że w Polsce osoby chorujące na nią to ok. 10% wszystkich pacjentów zgłaszających się do poradni dermatologicznych.
Częstość zachorowań wzrasta wraz z wiekiem, co związane jest z wolniejszym wzrostem płytek paznokciowych oraz częstszym upośledzeniem ukrwienia kończyn w tej grupie. Dane te nie odzwierciedlają jednak w sposób prawidłowy tego problemu, gdyż wielu pacjentów z zakażeniem grzybiczym płytek paznokciowych nie szuka pomocy u specjalistów.
Jak można zarazić się grzybicą?
Grzybica jest chorobą zakaźną. Rozwojowi grzybicy sprzyja ciepły i wilgotny klimat. Łatwo się nią zarazić, szczególnie latem. Grzybica roznosi się, ponieważ chory rozsiewa wokół siebie odpadające ze skóry mikroskopijne łuski. Zostają one na podłodze, dywanie, ukrywają się między włoskami ręczników. Chętnie gnieżdżą się w deskach, np. pomostów nad jeziorami, podestów w łódkach, basenach, pod prysznicami. Czekają w gotowości na okazję, aby przenieść się na skórę człowieka.
Do zakażenia może dojść np. podczas noszenia pożyczonego obuwia (np. łyżwy, buty narciarskie). Ryzykiem jest nawet przymierzanie butów w sklepie, zamieszkiwanie dużych skupisk ludzi (hotele, schroniska), korzystanie ze wspólnych urządzeń sanitarnych (prysznic, ubikacja), korzystanie ze wspólnych ręczników, grzebieni, korzystanie z usług fryzjera czy kosmetyczki, która źle zdezynfekowała narzędzia.
Objawy grzybic
Grzybica stóp
Zakażone grzybicą stopy swędzą, pieką, bolą, nadmiernie się pocą i nieprzyjemnie pachną. Istnieje wiele postaci klinicznych grzybicy np. międzypalcowa (najczęstsza), potnicowa czy złuszczająca.
W postaci międzypalcowej zmiany lokalizują się w przestrzeniach międzypalcowych stóp (najczęściej III i IV przestrzeń), gdzie grzyby znajdują znakomite warunki bytowania, w związku z dużą wilgotnością oraz podwyższoną temperaturą. Widoczne jest złuszczanie, rozmiękanie naskórka i pęknięcia. Pod rozmiękczonym naskórkiem widoczne są zaczerwieniania. Powierzchnia zmian jest często wilgotna, o kolorze biało-szarawym. Zmianom tym często towarzyszy świąd.
W tzw. postaci potnicowej pojawiają się zgrupowania pęcherzyków z treścią surowiczą, na podłożu rumieniowym, umiejscowione najczęściej na podeszwach stóp. Wraz z upływem czasu pęcherzyki te zlewają się po czym następuje złuszczanie się naskórka.
Odmianą o wybitnie przewlekłym przebiegu jest grzybica złuszczająca, która charakteryzuje się rumieniowymi zmianami z nadmiernym rogowaceniem, o suchej, jakby przysypanej mąką powierzchni. Zmiany te obejmują nierzadko całe podeszwy i mogą przechodzić na powierzchnie boczne stóp, a czasami nawet na ich grzbiety.
Grzybica dłoni
W przypadku grzybicy dłoni infekcja zazwyczaj rozwija się w obrębie jednej ręki, ale może ulec rozprzestrzenieniu. Do jej charakterystycznych objawów należą: zaczerwienie, suchość i nadmierne łuszczenie się skóry. Na bocznych powierzchniach palców i dłoni powstają grudki i pęcherzyki, niekiedy o charakterze sączącym. Z czasem pojawia się uporczywy świąd i uczucie pieczenia w obrębie zmian skórnych.
Grzybica paznokci
W grzybicy paznokci pierwsze zmiany powstają zazwyczaj na wolnym brzegu płytki paznokciowej lub od strony bocznych wałów. Wygląd paznokci jest dość różny. Płytki przybierają kolor żółtobrunatny lub zielonkawy, stają się łamliwe i stopniowo ulegają zgrubieniu, rozwarstwieniu i częściowemu wykruszeniu. Rozpoznanie grzybicy paznokci jest zazwyczaj bardzo trudne i polega na ocenie przez lekarza dermatologa zmian płytki paznokciowej oraz istnienia czynników współistniejących jak obecność grzybicy stóp itp. Choroba ta musi zostać odróżniona od wielu innych chorób , które dają podobne objawy jak łuszczyca paznokci, drożdżyca czy liszaj płaski.
Jak leczyć grzybicę?
Rozpoczęcie leczenia zakażeń grzybiczych powinno być poprzedzone prawidłowo postawioną diagnozą opartą na wywiadzie, dokładnym badaniu lekarskim i diagnostycznych badaniach mikologicznych. Głównym kryterium upoważniającym do rozpoznania grzybicy i rozpoczęcia leczenia jest wyizolowanie i identyfikacja grzyba.
W przypadku grzybicy paznokci leczeniem z wyboru jest stosowanie leków doustnych takich jak: terbinafina, itrakonazol, flukonazol. W zależności od zaleconego leku, terapia wynosi od 6 tygodni do nawet 12 miesięcy. Warto nadmienić, że w przypadku leczenia grzybicy paznokci doustne leki przeciwgrzybicze mają wyższy wskaźnik wyleczeń i krótszy okres leczenia niż leki stosowane miejscowo, stąd zalecenie ich stosowania w terapii I rzutu. Długoterminowe badanie z 2002 roku na grupie 151 pacjentów z grzybicą paznokci wykazało, że ciągłe podawanie terbinafiny zapewniało długoterminowo lepszą skuteczność leczenia oraz niższy odsetek nawrotów w porównaniu z okresowym podawaniem itrakonazolu.
Jeżeli infekcja grzybicza dotyczy nie więcej niż 3 paznokci i zmiany nie przekraczają połowy ich powierzchni, można stosować leczenie miejscowe. Preparaty, takie jak cyklopiroks i amolorfina, występują w postaci lakieru do paznokci i mogą być aplikowane 1–2 razy w tygodniu przez okres od 6 miesięcy (grzybica paznokci rąk) do nawet 12 miesięcy (grzybica paznokci stóp). W tym miejscu należy jednak przypomnieć, że terapia miejscowa charakteryzuje się mniejszą skutecznością leczenia (od 8% do około 30%), jest długotrwała (jak wspomniano powyżej 6-12 miesięcy) i lepiej nadaje się jako leczenie uzupełniające w terapii ogólnej.
Grzybica stóp oraz dłoni bez współistniejącej grzybicy paznokci nie wymaga zwykle doustnego leczenia przeciwgrzybiczego. Najczęściej lekarz ordynuje leki stosowane miejscowo w formie kremu lub żelu. Leki te nanosi się na zmiany 2-3x dziennie przez okres 2-4 tygodni w zależności od przepisanego specyfiku. Leczenie doustne jest zalecane tylko w przypadkach bardziej rozległych i uporczywych zmian i może trwać od 1-7 tygodni.
Aby terapia przeciwgrzybicza była skuteczna, należy pamiętać o przeprowadzeniu dezynfekcji obuwia, skarpet i rękawiczek, by zapobiec nadkażeniu. Jeśli nie zniszczymy rezerwuaru grzybów chorobotwórczych, nie pomoże trud podjęty zarówno przez pacjenta, jak i lekarza w trakcie leczenia.
Bibliografia
- Jabłońska, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo PZWL 2010
- J. Szepietowski, A. Franczak; Grzybica stóp Borgis – Medycyna Rodzinna 3-4/2001, s. 173-176
- Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego; Przegląd Dermatologiczny 2015, 102, 305–315
- Klinika zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków w praktyce lekarza rodzinnego – problem ciągle aktualny. Dorota Trzmiel, Anna Lis-Święty, Beata Bergler-Czop; Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2011, Tom 17, Nr 4, 212-217
- Malinowska A., Nowicki R., Grzybica paznokci – terapia musi być konsekwentna, Dermatologia po dyplomie, 2014; t. 5, nr 6, s. 29-36
- Gupta AK, Stec N, Summerbell RC, et al.; Onychomycosis: a review; J Eur Acad Dermatol Venereol. 2020;34(9):1972-1990.
- Sigurgeirrson B, Olafsson JH, Steinsson JB, Paul C, Billstein S, Evans EG. Long-term effectiveness of treatment with terbinafine vs ttraconazole in onychomycosis: a 5-year blinded prospective follow-up study. Arch Dermatol. 2002;138(3):353-357
