Stosowanie antybiotyków a zakażenia grzybicze: jaki jest pomiędzy nimi związek?
lek. Karolina Marciniak
Antybiotykoterapia
Antybiotyki, wprowadzone do lecznictwa po II Wojnie Światowej, odegrały ogromną rolę w obniżeniu śmiertelności osób cierpiących na choroby infekcyjne. Dzięki ich zastosowaniu spadła liczba zachorowań na schorzenia potencjalnie śmiertelne. Jednak długotrwałe lub nieprawidłowe stosowanie antybiotyków nie jest obojętne dla zdrowia człowieka oraz całej populacji.
Antybiotyki a mikroflora jelit
Układ pokarmowy człowieka jest miejscem życia wielu drobnoustrojów. Gdy mówi się o drobnoustrojach, często ma się na myśli drobnoustroje odpowiedzialne za zakażenia i rozwój chorób. Jednak istotne są przede wszystkim bakterie o korzystnym działaniu, które tworzą niezbędną dla zdrowia mikroflorę jelitową.
Stosowanie antybiotykoterapii – szczególnie długotrwałe oraz szerokospektralne – może niekorzystnie wpływać na fizjologiczną florę jelit, doprowadzając do usunięcia korzystnych bakterii, będących naturalną linią obrony człowieka.
Przewód pokarmowy dorosłego człowieka zajmuje powierzchnię około 200-300 m², która jest skolonizowana przez 1013 drobnoustrojów 400 różnych gatunków i podgatunków. Fizjologiczna mikroflora pełni wiele ważnych funkcji dla organizmu człowieka. Wpływa nie tylko korzystnie na usuwanie szkodliwych mikroorganizmów, ale także oddziałując bezpośrednio na błonę śluzową jelita, przyczynia się do poprawy działania układu immunologicznego. Ma również korzystny wpływ na procesy metaboliczne i żywieniowe, a także na prawidłową perystaltykę jelit.
U człowieka zaburzenie składu naturalnej mikrobioty nabłonka jelit może skutkować zakażeniami bakteryjnymi, wirusowymi oraz grzybiczymi. Prawidłowa flora jelit wpływa nie tylko na walkę z patogenami (bakterie, wirusy itp.) w obrębie przewodu pokarmowego. Chroni także przed rozwojem zakażeń w oddalonych miejscach od nabłonka jelit, jak np. układ oddechowy, układ rozrodczy czy śluzówki jamy ustnej, a także skóry.
Zakażenia grzybicze są częstym skutkiem ubocznym stosowania antybiotyków (antybiotykoterapii) – przeważnie przy braku odpowiedniej profilaktyki.
Antybiotykoterapia a zakażenia narządów rodnych
Istotnym powodem grzybicy pochwy jest długotrwałe leczenie antybiotykami, zwłaszcza o szerokim spektrum, powodujące zniszczenie naturalnej flory bakteryjnej i zajmowanie tych miejsc przez grzyby.
Prawidłowa mikroflora pochwy jest bowiem głównym czynnikiem zabezpieczającym przed kolonizacją nabłonka pochwy drobnoustrojami niepożądanymi, a w konsekwencji chroniącym przed rozwojem infekcji oraz stanów zapalnych.
Pochwa zdrowej, dorosłej kobiety jest skolonizowana przede wszystkim przez bakterie tlenowe z rodzaju Lactobacillus. Podstawową funkcją tych bakterii jest utrzymanie prawidłowego pH pochwy. Podczas antybiotykoterapii dochodzi nie tylko do niszczenia bakterii niepożądanych – wywołujących infekcję np. dróg oddechowych – ale także bakterii tworzących naturalną mikroflorę, biorącą udział w obronie przed wnikaniem patogenów.
Taka sytuacja predysponuje do zakażenia i rozwoju pełnoobjawowej infekcji grzybiczej.
Powszechne problemy związane ze stosowaniem antybiotyków:
- nadużywanie antybiotyków w leczeniu pozaszpitalnym,
- niedostosowany czas trwania terapii antybiotykowej prowadzący do wyselekcjonowania szczepów opornych,
- nieprawidłowa dieta,
- brak profilaktyki chroniącej florę jelitową.
Infekcje grzybicze jako powikłania (skutki uboczne) antybiotykoterapii:
- infekcje intymne – najczęściej grzybica pochwy,
- kandydoza błon śluzowych i skóry (kandydoza to choroba grzybicza wywoływana przez zbytnie namnożenie w organizmie drożdżaków z rodzaju Candida),
- kandydoza przewodu pokarmowego.
Czynniki sprzyjające rozwojowi grzybic podczas antybiotykoterapii:
- pacjenci z cukrzycą,
- chorzy z zaburzeniem odporności,
- osoby po przeszczepach narządów,
- chorzy poddani intensywnej chemio- i radioterapii,
- leczeni przewlekle glikokortykosteroidami i preparatami immunosupresyjnymi,
- pacjenci, u których występuje kilka czynników predysponujących, takich jak neutropenia czy limfopenia,
- osoby cierpiące na niewydolność nerek i wątroby.
Profilaktyka przy antybiotykoterapii
- Dieta. Ze względu na niszczenie mikroflory jelitowej przy antybiotykoterapii należy zadbać o prawidłową jej odbudowę. Istotnym elementem budowania prawidłowej flory bakteryjnej jest odpowiednia dieta (ograniczenie cukrów, żywność bogata w błonnik oraz witaminy z grupy B).
- Prawidłowe nawadnianie. Pij codziennie minimum 1,5 l wody mineralnej niegazowanej.
- Probiotyki. Antybiotykoterapia wpływa na zmniejszenie korzystnych szczepów bakteryjnych w nabłonku jelitowym. Dlatego ważne jest dostarczanie probiotyków, które zawierają specjalnie wyselekcjonowane szczepy bakterii lub grzybów, które poprzez immunomodulację pomagają zachować prawidłową mikroflorę. Do naturalnych probiotyków należą: kapusta kiszona, ogórki kiszone, kefiry, zakwas chlebowy.
- Prawidłowa podaż prebiotyków, czyli substancji obecnych lub wprowadzanych do pożywienia w celu pobudzania rozwoju prawidłowej flory jelit. Do takich substancji zaliczamy: błonnik pokarmowy i skrobię.
- Suplementacja probiotyków. O klinicznie udowodnionym znaczeniu należy wymienić następujące szczepy: Lactobacillus rhamnosus i Saccharomyces boulardi.
- W przypadku nawracających infekcji drożdżycy pochwy można zastosować profilaktycznie flukonazol. Rekomenduje się zastosowanie pierwszego i ostatniego dnia antybiotykoterapii lub raz w tygodniu przez cały okres stosowania antybiotyku.
Bibliografia
- Blaser M.J.: The microbiome revolution. „Journal of Clinical Investigation” 2014, no. 11, pp. 4162-4165.
- Böhme A., Ruhnke M., Buchheidt D. et al.: Treatment of fungal infections in hematology and oncology. „Annals of Hematology.” 2003, no. 82, pp. 133-140.
- Dzierżanowska D., Dąbkowska M., Garczewska B.: Diagnostyka zakażeń grzybiczych. [W:] Grzybice narządowe. Kraków 2003, s. 13-20.
- Maleszka R:. Grzybice [W]: Dermatologia w praktyce. Red. M. Błaszczyk-Kostanecka, H. Wolska. Warszawa 2005, s.37-46.
