Kiedy można podejrzewać grzybicę?

lek. Paulina Szczepanik-Kułak

Wprowadzenie

Patogenami odpowiedzialnymi za rozwój grzybic są grzyby chorobotwórcze. Zakażenia najczęściej dotyczą skóry i błon śluzowych i mają charakter egzogenny, czyli pochodzą ze środowiska zewnętrznego. Typowo grzybice mają łagodny przebieg, lecz są chorobami przewlekłymi, dlatego wymagają odpowiedniego leczenia i działań profilaktycznych. Istnieje ryzyko ciężkich postaci choroby, co ma miejsce u chorych z niewydolnymi mechanizmami odpornościowymi [1].

Rodzaje grzybów

Charakterystyczny, kliniczny podział grzybów wywołujących infekcje skórno-śluzówkowe uwzględnia dermatofity, odpowiedzialne za infekcje naskórka, włosów i paznokci. Do pozostałych dwóch grup należą grzyby drożdżopodobne, wywołujące zakażenia błon śluzowych, fałdów skórnych i narządów wewnętrznych (w wyjątkowych okolicznościach) oraz pleśnie, bardzo rzadko powodujące u osób zdrowych zmiany chorobowe w obrębie skóry i jej przydatków [2].

Dermatofitozy

Do najczęściej występujących dermatofitoz należą grzybice: skóry owłosionej głowy, brody, tułowia, skóry gładkiej, pachwin, rąk, stóp oraz paznokci.
W obrębie skóry owłosionej głowy obserwuje się ogniska zaczerwienienia, złuszczania naskórka, niekiedy guzy zapalne, krosty, sączenie wydzieliny ropnej. Włosy ulegają ułamaniu lub wypadnięciu, mogą być otoczone pochewkami o zabarwieniu biało-szarym. Na skórze brody i wargi dolnej zmiany przybierają postać bolesnych guzów o intensywnym nasileniu stanu zapalnego lub zlewających się ze sobą krost. Towarzyszy im bardzo łatwa możliwość usunięcia włosów ze zmiany chorobowej oraz powiększenie regionalnych węzłów chłonnych. Istnieje także łagodna postać grzybicy brody manifestująca się w postaci grudek i krost otaczających mieszki włosowe.
Bardzo charakterystyczny obraz kliniczny daje grzybica skóry gładkiej. Zmiany mają kształt kolisty, są wyraźnie odgraniczone od zdrowej skóry. Na obrzeżu nasilenie zaczerwienienia i złuszczania naskórka jest najintensywniejsze, natomiast w centrum skóra jest bledsza. Czasem ogniska chorobowe zlewają się ze sobą, co obserwuje się w postaci wielokolistych wzorów.
Grzybica pachwin typowo dotyczy mężczyzn i wynika z przeniesienia zakażenia z innej okolicy ciała, przeważnie stóp. W obrębie fałdów pachwinowych i przylegającej skóry stwierdza się nieregularnie układające się ogniska chorobowe, szerzące się obwodowo, charakteryzujące się intensywnym świądem, zaczerwienieniem i złuszczaniem naskórka, natomiast na ich obrzeżach mogą pojawiać się grudki i pęcherzyki.
Grzybica stóp posiada wiele odmian klinicznych. W przebiegu typu międzypalcowego zmiany zazwyczaj dotyczą III i IV przestrzeni międzypalcowych, ich rozwój poprzedza uczucie świądu, następnie pojawia się zaczerwienienie, złuszczanie i pękanie naskórka. Odmianę potnicową charakteryzuje występowanie w obrębie śródstopia umiejscowionych na podłożu rumieniowym licznych pęcherzyków wypełnionych wodojasnym płynem oraz zmian wysiękowych. Typ złuszczający bardzo często współistnieje z grzybicą paznokci i manifestuje się w postaci nasilonego złuszczania oraz pęknięć naskórka w obrębie bocznych części stopy oraz powierzchni podeszwowych.
Grzybica rąk zazwyczaj rozwija się asymetrycznie i wynika z przeniesienia zakażenia z innej okolicy, najczęściej stóp. Przebiega ona w sposób zróżnicowany, a dominująca jest odmiana złuszczająca. Infekcja grzybicza paznokci dotyczy około 10% populacji ogólnej i częściej zajmuje paznokcie stóp niż dłoni. Zmiany rozwijają się stopniowo, typowo w obrębie pierwszego i/lub piątego paznokcia na wolnym brzegu, gdyż do rozwoju schorzenia usposabia ucisk mechaniczny. Do objawów charakterystycznych infekcji należą: pogrubienie płytki paznokciowej, jej nadmierna kruchość i podatność na złamanie, zmiana zabarwienia na żółty, brązowy, biały bądź czarny kolor. Płytka paznokciowa może zmienić kształt, stać się pofałdowana, a także oddzielać od znajdującego się pod nią łożyska. Zmiany zapalne (zaczerwienienie, bolesność, obrzęk, nadmierne ocieplenie, niekiedy wyciek wydzieliny w czasie ucisku) mogą rozwijać się w otaczających wałach paznokciowych. Pacjentom dokucza nieprzyjemna woń zakażonych tkanek. Jeśli dojdzie do nasilenia zmian chorobowych, stwierdza się upośledzenie czynności manualnych lub problemy z chodzeniem [3, 4, 5].

Drożdżyce

Drożdżaki mogą wywoływać zmiany chorobowe na błonach śluzowych, skórze i paznokciach. W jamie ustnej najczęściej obserwuje się ostro odgraniczoną, bolesną zmianę o żywoczerwonym kolorze, której towarzyszy punktowe wygładzenie powierzchni języka. Możliwy jest rozwój zmian białawych czy żółtawych, przypominających wyglądem zsiadłe mleko, po usunięciu których uwidacznia się zapalne, czerwone i krwawiące podłoże. Z kolei u osób palących tytoń zmiany chorobowe mają charakter białych płytek lub grudek.
Warto wspomnieć o często występujących postaciach choroby: zapaleniu kątów ust (pęknięcia biegnące promieniście od kątów ust, pokryte strupem lub suchą błoną) oraz środkowym romboidalnym zapaleniu języka.
Z zajęciem śluzówek narządów płciowych wiąże się rozwój zmian rumieniowych i obrzękowych, którym towarzyszą białawe, serowate upławy i silny świąd. Niekiedy dochodzi do rozprzestrzeniania zmian na otaczającą skórę, Są to maceracje, pęcherzyki i krosty.
Jeśli grzyby chorobotwórcze wnikną w szczeliny oddzielające wał paznokciowy oraz płytkę paznokcia, obserwuje się rozwój wielomiesięcznych zmian: częściowe zniszczenie płytek paznokciowych, zmianę ich zabarwienia, zmatowienie oraz ich oddzielanie od łożyska [6].
Za łupież pstry odpowiada infekcja drożdżakami. Manifestuje się ona w postaci ostro odgraniczonych, różnokształtnych plam barwy różowobrunatnej lub żółtobrunatnej, o złuszczającej się powierzchni, lokalizujących się najczęściej na skórze klatki piersiowej, pleców i karku. Pacjenci zgłaszają dokuczliwy świąd. Co więcej często wynikiem długotrwałej infekcji jest obecność licznych odbarwionych plam będących wynikiem zaburzenia procesu melanogenezy [7].

Grzyby pleśniowe

Zakażenia grzybami pleśniowymi dotyczą najczęściej paznokci, rzadziej skóry. Płytki paznokciowe ulegają zmianom w części obwodowej lub centralnej, stają się grubsze, łamliwe, kruche, ponadto zmienia się ich zabarwienie. Jeśli chodzi o skórę, to pleśnie zazwyczaj atakują okolice zmienione chorobowo – w miejscach owrzodzeń, nadżerek, oparzeń́ czy maceracji [6].

Bibliografia

1. Garber G.: An overview of fungal infections. „Drugs” 2001, no. 61(1), pp. 1-12.
2. de Pauw B.: What are fungal infections? „Mediterranean Journal of Hematology and Infectious Diseases” 2011, no. 3(1), p. e2011001.
3. White T.C., Findley K., Dawson T.L. Jr. et al.: Fungi on the skin: dermatophytes and Malassezia. „Cold Spring Harbor Perspectives in Medicine” 2014, no. 4(8), p. a019802.
4. Weitzman I., Summerbell R.C.: The dermatophytes. „Clinical Microbiology Reviews” 1995, no. 8(2), pp. 240-259.
5. Nenoff P., Krüger C., Ginter-Hanselmayer G. et al.: Mycology – an update. Part 1: Dermatomycoses: causative agents, epidemiology and pathogenesis. „Journal der Deutschen Dermatologischen Gesellschaft” 2014, no. 12(3), pp. 188-212.
6. Trzmiel D., Lis-Święty A., Bergler-Czop B.: Klinika zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków w praktyce lekarza rodzinnego – problem ciągle aktualny. „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2011, nr 17(4), s. 212-217.
7. Gupta A.K., Lyons D.C.: Pityriasis versicolor: an update on pharmacological treatment options. „Expert Opinion on Pharmacotherapy” 2014, no. 15(12), pp. 1707-1713.